‘મહારાષ્ટ્રની 87% વિધાનસભા બેઠકો પરના મતો પર ‘વન અધિકાર’ પ્રભાવિત કરી શકશે’

‘મહારાષ્ટ્રની 87% વિધાનસભા બેઠકો પરના મતો ‘વન અધિકાર’ પ્રભાવિત કરી શકશે’

• ભાસ્કર ત્રિપાઠી

સ્વતંત્ર સંશોધનકારોના સમૂહો દ્વારા કરવામાં આવેલા વિશ્લેષણ મુજબ, 2019 માં મહારાષ્ટ્રની ચૂંટણીમાં 288 વિધાનસભા મત વિસ્તારના 70% (211) કરતા વધુમાં વન અધિકાર અધિનિયમ (એફઆરએ) નિર્ણાયક પરિબળ હોઈ શકે છે. કારણ કે એફઆરએ હેઠળ જમીનના અધિકાર માટે લાયક મતદારોની સંખ્યા, ગત ચૂંટણીમાં 211 બેઠકોમાંથી 87% બેઠકોની જીતનાં અંતર જોતાં એફઆરએ-સંવેદનશીલ મનાઈ રહ્યું છે.

૨૦૧૪ ની વિધાનસભાની ચૂંટણીના પરિણામોનું વિશ્લેષણ કરતા, જેમાં 211 મત વિસ્તારો આદિવાસી રહેવાસીઓનો મોટો હિસ્સો ધરાવે છે તે વિધાનસભાની ચૂંટણીના પરિણામોમાં, સંશોધનકર્તાઓએ તારણ કાઢ્યું છે કે રાજકીય પક્ષે આદિજાતિના લોકોના જમીનના અધિકારના રક્ષણ માટેના એફઆરએ અને અન્ય કાયદાઓના અસરકારક અમલનું વચન આપેલ હતું,જેમાં ભારતીય જનતા પાર્ટીને હરાવી શકે છે. 

2006 માં વન-રહેવાસીઓના જમીન અધિકારને ઔપચારિક માન્યતા આપતી એફઆરએ, મહારાષ્ટ્રના ઓછામાં ઓછા 25.4 મિલિયન લોકોની આજીવિકા માટે મહત્વપૂર્ણ છે - જે સંખ્યા ઓસ્ટ્રેલિયાની વસ્તીની બરાબર છે. આ ૨5.4 મિલિયનમાંથી, 21.7% (5.5 મિલિયન) અનુસૂચિત જનજાતિના છે, જે તેમની સરકારી માન્યતાવાળા સ્વદેશી જાતિઓ માટે બંધારણીય ઓળખ છે.

વિશ્લેષણ હાથ ધરેલા સંશોધન જૂથોમાંના એક, ઓલ ઇન્ડિયા ફોરમ ફોર ફોરેસ્ટ મૂવમેન્ટ્સ (એઆઈએફએફએમ) ના કાર્યકર, પ્રવિણ મોટે, ઇન્ડિયાસ્પેન્ડને જણાવ્યું હતું કે, એફઆરએ ચોક્કસપણે ચૂંટણીના પરિણામોમાં ફેરફાર કરવાની સંભાવના ધરાવે છે.

મહારાષ્ટ્રમાં 21 ઓક્ટોબર, 2019 ના રોજ ચૂંટણી યોજાશે અને 24 ઓક્ટોબરે પરિણામ જાહેર થશે.

એક એનજીઓ નેટવર્ક, કમ્યુનિટિ ફોરેસ્ટ રિસોર્સ-લર્નિંગ એન્ડ એડવોકેસી (સીએફઆર-એલએ) દ્વારા વિધાનસભાની ચૂંટણી વિશ્લેષણ અનુસાર, મધ્ય પ્રદેશ, રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢમાં ભાજપ 2018ની વિધાનસભાની ચૂંટણી હારી ગઈ હતી.

જમીનના તકરારનું કેન્દ્ર :

મહારાષ્ટ્રમાં, એફઆરએ જંગલવાસીઓ અને સરકાર વચ્ચેના વિવાદથી એક મુદ્દો રહ્યો છે, ત્યારબાદ તેની અમલવારી કરવામાં આવી, જેના પરિણામે 26,475 હેક્ટર જંગલની જમીન (ચંદીગઢના કેન્દ્ર શાસિત ક્ષેત્રથી બમણો ક્ષેત્ર) માં તકરાર થઈ હતી. સંશોધનકારો અને પત્રકારોનું સ્વતંત્ર નેટવર્ક જે ભારતમાં જમીન સંઘર્ષના નકશા બનાવે છે, લેન્ડ કોન્ફ્લીકટ વોચ (એલસીડબ્લ્યુ) દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવેલી માહિતી મુજબ આ તકરારે 50,9૦૦ થી વધુ લોકોના જીવનને અસર કરી છે.

મહારાષ્ટ્રના  હજારો ખેડુતોએ 2018માં એફઆરએ હેઠળ ધીમી અમલવારી અને દાવાઓને ખોટી રીતે નકારી કાઢવાનો વિરોધ કર્યો હતો. ઉત્તર મહારાષ્ટ્રના ભાગોમાં નાસિક, નંદુરબાર, યાવતમાલ, અમરાવતી, ગડચિરોલી અને ધૂલે સહિતના આ મુખ્ય મુદ્દાઓ છે.હજી સુધી કોઈ રાજકીય પક્ષ પોતપોતાના અલગ અલગ અભિયાન ચલાવતા સમયે જંગલ હકો માટે સક્રિયપણે ધ્યાન આપતા નથી.

સુપ્રીમ કોર્ટમાં તાજેતરમાં દાખલ કરાયેલા એફિડેવિટમાં, રાજ્યએ સ્વીકાર્યું કે તેણે એફઆરએ હેઠળ 22,000 દાવાઓને ખોટી રીતે નકારી દીધા છે. રાજ્યએ હવે તેના સંભવિત વન વિસ્તારના લગભગ બીજો-પાંચમો ભાગ અથવા 1.3 મિલિયન હેક્ટર ક્ષેત્રના દાવાઓને માન્યતા આપી છે, જે એફઆરએના અમલીકરણમાં દેશના ટોચના રાજ્યોમાંનું એક બની ગયું છે.

છતાં, આ તેની કુલ ૩.6 મિલિયન હેક્ટરની એફઆરએ સંભવિતતાના આશરે એક તૃતીયાંશ (37%) જ બને છે. રાજ્યએ જાન્યુઆરી 2019 સુધીમાં 374,539 એફઆરએ દાવાઓમાં 50% મંજૂરી આપી હતી.

મતદાન પેટર્ન :

211 મત વિસ્તારના 20% થી વધુ મતદારો એફઆરએ દ્વારા અસરગ્રસ્ત છે, ખાસ કરીને કોમ્યુનિટી ફોરેસ્ટ ટાઇટ્સ (સીએફઆર) કાયદાની એક જોગવાઈ –જે ગ્રામ પંચાયતોને જંગલોનું સંચાલન કરવાની શક્તિ આપે છે - તુષાર શાહ અને અર્ચના સોરેંગે મળી ડેટા વિશ્લેષણ કર્યું.

ચૂંટણીના પરિણામોમાં એફઆરએની પ્રભાવની માત્રા સામેની બેઠકોની સંખ્યા તુટવાની શક્યતા માટે, સંશોધનકારોએ બેઠકોને ચાર ‘મૂલ્ય’ કેટેગરીમાં વહેંચી દીધી છે: જટિલ, ઉચ્ચ, સારા અને મધ્યમ. નિર્ણાયક મૂલ્ય બેઠકોમાં, સૌથી વધુ મતદારો એફઆરએથી અસરગ્રસ્ત છે, વસ્તીનો મોટો ભાગ આદિવાસી છે, અને વિશાળ વિસ્તાર જંગલો હેઠળ આવે છે. મધ્યમ મૂલ્ય હેઠળ વર્ગીકૃત કરાયેલા લોકોની સંખ્યા આદિજાતિ લોકો અને જંગલો હેઠળના વિસ્તારની તુલનાત્મક રીતે ઓછી છે.

2014 ની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં, શાસક ભાજપ અને શિવસેનાએ મળીને આ 211 બેઠકોમાંથી આશરે 58% બેઠકો જીતી લીધી હતી (ભાજપે 80 અને શિવસેનાએ 42). રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટી (એનસીપી) એ કુલ 211 બેઠકોમાંથી આશરે 18% (37) બેઠકો સાથે ત્રીજી સૌથી મોટી પાર્ટી હતી. 2009 ની ચૂંટણીમાં સૌથી વધુ બેઠકો જીતેલી કોંગ્રેસે 17% બેઠકો (36) જીતી હતી.

કોંગ્રેસ પાર્ટી મોટાભાગની બેઠકો (25%) માં રનર અપ હતી, અને જો તે ચૂંટણીના મુદ્દા તરીકે એફઆરએના અમલીકરણ પર ભાર મૂકે તો વધુ બેઠકો જીતવાની સૌથી મોટી સંભાવના હોઈ શકે છે, એમ વિશ્લેષકોએ જણાવ્યું હતું. જો મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય સરકારનું નેતૃત્વ કરનાર ભાજપ, એફઆરએ પર ભાર મૂકવામાં નિષ્ફળ જાય, તો તે 2014 ની સરખામણીએ ઓછી બેઠકો જીતી શકે છે.

એફઆરએ અને મતદાનના નિર્ણયો :

છત્તીસગઢમાં 2018 ની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે એફઆરએ લાગુ કરવાની ખાતરી આપી હતી, અને ૨૦૧૩ ની ચૂંટણીની તુલનામાં અનુસૂચિત જાતિ (બંધારણીય માન્યતાવાળી "નીચી" જાતિઓ) અને એસ.ટી. માટે અનામત કુલ બેઠકોમાંથી 68% વધુ બેઠકો જીતી લીધી હતી. સીએફઆર-એલએના વિશ્લેષણ મુજબ ગત ચૂંટણીમાં ભાજપે 75% બેઠકો ગુમાવી હતી.

મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાનમાં, જ્યાં કોંગ્રેસ છત્તીસગઢની સરખામણીએ ઓછા અંતરેથી જીતી ગઈ હતી, તેમ વિશ્લેષણ મુજબ પાર્ટીએ જમીન અધિકારના મુદ્દાને જોરદાર રીતે આગળ ધપાવ્યો ન હતો.

“એફઆરએ કોઈ મુદ્દો નથી જેને ચૂંટણીમાં બાજુએ રાખી શકાય તેમ છે,” વંચિત બહુજન અગડી પાર્ટીના લાલસુ નગોટી જે આગામી મહારાષ્ટ્રની ચૂંટણીના ઉમેદવારે જણાવ્યું હતું. "તે આજીવિકા સાથે સીધો જ સંબંધિત છે અને પક્ષો આને માન્યતા આપે છે તે આ સમયે ખુબ જ જરૂરી છે."

ભાસ્કર ત્રિપાઠી - છેલ્લા પાંચ વર્ષથી વિકાસ પત્રકારત્વ, પર્યાવરણ, કૃષિ,એનર્જી અને જેન્ડર જેવા વિષયો પર લખવામાં વિશેષતા પ્રાપ્ત કરી છે. તેમણે પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત ગ્રામીણ-મીડિયા પ્લેટફોર્મ, ગાંવ કનેક્શનથી કરી હતી. તેમણે છેલ્લે લેન્ડ કોન્ફ્લીકટ વોચનું સંકલન કરવાનું કાર્ય કરેલ છે,જે નોન પ્રોફીટ  ડેટા જર્નાલિઝમ પ્રોજેક્ટ છે અને સમગ્ર ભારતમાં જમીન તકરારનું વિશ્લેષણ કરે છે. યુનાઇટેડ કિંગડમની ફોરેન પ્રેસ એસોસિએશન અને થોમ્પસન ફાઉન્ડેશન દ્વારા તેમને વિકાસશીલ દેશોના શ્રેષ્ઠ યુવા પત્રકારો તરીકે બિરુદ આપવામાં આવ્યું હતું. 

સોર્સ : https://www.indiaspend.com/

ઇન્ડિયા સ્પેન્ડ (ભારત સરકારમાં સારી શાસન, પારદર્શિતા અને જવાબદારીને પ્રોત્સાહન આપવાના વ્યાપક ઉદ્દેશ સાથે વિવિધ મુદ્દાઓનું વિશ્લેષણ કરવા માટે ખુલ્લા ડેટાનો ઉપયોગ. ટેલિવિઝન અને પ્રિન્ટ જર્નલિસ્ટ અને બ્લૂમબર્ગ ટીવી ઇન્ડિયાના ભૂતપૂર્વ સ્થાપક સંપાદક-ચીફ, ગોવિંદરાજ એથિરાજે 2011 ના અંતમાં સ્થાપના કરી હતી, જ્યારે ભારતીય અર્થવ્યવસ્થા પર ડેટા અને તથ્યોની વાત આવે છે ત્યારે, ઇન્ડિયા સ્પેન્ડ ઝડપથી "રેકોર્ડ એજન્સી" બનવા તરફ વધી રહી છે. ખાસ કરીને શિક્ષણ અને આરોગ્ય સંભાળ જેવા ક્ષેત્રોમાં તેમજ ભારતના રાજ્યોના ડેટા.)

અનુવાદ : હિદાયત ખાન (કુંભાસણ)