ગામા પહેલવાન: કુસ્તીના દંગલનો પહેલવાન જે ક્યારેય હાર્યો નહીં.

ગામાનો જન્મ 22 મે 1878ના રોજ થયો હતો અને 23 મે 1960ના રોજ તેમનું અવસાન થયું હતું.

'શેર-એ-પંજાબ' 'ધ ગ્રેટ ગામા' જેવા બિરુદ મેળવનાર ગામા પહેલવાનનો જન્મ 22 મે 1878ના રોજ અમૃતસર પંજાબમાં કુસ્તી પ્રેમી કાશ્મીરી 'બટ્ટ' પરિવારમાં થયો હતો. તેમનું અસલ નામ ગુલામ મુહમ્મદ બક્ષ હતું. તેમના પિતાનું નામ 'પહેલવાન મુહમ્મદ અઝીઝ' હતું. પિતા પણ દેશી કુસ્તીના ખેલાડી હતા. જેમ કે પ્રારંભિક તાલીમ ઘરે જ થઈ હતી. કુસ્તીની રમત તેમની નસે-નસોમાં જડેલી હતી. ગામા અને તેમના ભાઈ 'ઇમામ બક્ષ'એ શરૂઆતમાં પંજાબના પ્રખ્યાત 'પહેલવાન માધો સિંઘ' પાસેથી કુસ્તીના દાવ-પેંચ શીખવાનું શરૂ કર્યું.

તેમણે 10 વર્ષની નાની ઉંમરે પ્રથમ કુસ્તી લડી હતી. 1890માં જોધપુરના રાજા દ્વારા આયોજિત દંગલમાં તેઓ પહેલીવાર ચર્ચામાં આવ્યા હતા. છોટે ઉસ્તાદ ગામા પણ તે કુસ્તીમાં સામેલ થયા હતા. ઘણા મોટા કુસ્તીબાજો વચ્ચે શારીરિક કસરતના પ્રદર્શનમાં ભાગ લીધો. જોધપુરના રાજાએ જ્યારે ગામાની ચપળતા અને કસરત જોઈ, ત્યારે તેઓ સ્તબ્ધ થઈ ગયા. મહારાજા જોધપુરે ગામાને તેની અદભૂત શારીરિક ક્ષમતાઓ માટે પુરસ્કાર આપ્યો.

કહેવાય છે કે ગામાએ અહીંથી પાછું વળીને જોયું નહીં. 19 વર્ષનો થતાં સુધીમાં ગામાએ ભારતના પ્રખ્યાત એક થી એક કુસ્તીબાજોને હરાવ્યા હતા.

દતિયાના મહારાજા ભવાની સિંહે ગામા અને તેમના ભાઈ ઈમામ બક્ષને કુસ્તી લડવા માટેની સગવડો પૂરી પાડી હતી.

દિવસમાં પાંચ હજાર ઉઠક-બેઠક અને ત્રણ હજાર દંડ બેઠકો કરનાર; જે વ્યક્તિ દરરોજ 10 લિટર દૂધ, અડધો લિટર ઘી, મોટી માત્રામાં બદામ અને જ્યુસ અને પ્રતિદિન છ મરઘીઓ ખાનાર સામાન્ય માનવી ન હોઈ શકે, પરંતુ

'રુસ્તમ-એ-ઝમાં' નામથી વિશ્વમાં પ્રખ્યાત એવા ગામા પહેલવાનનો આ રોજનો આહાર હતો.

કાશ્મીરી 'બટ્ટ' પરિવાર સાથે જોડાયેલા, ગામા પહેલવાન વિશે એવું કહેવામાં આવે છે કે તે વિશ્વનો એકમાત્ર એવો કુસ્તીબાજ છે જે પોતાના જીવનમાં એકપણ કુસ્તી હાર્યો નથી. 5 ફૂટ 7 ઇંચના ગામાએ વિશ્વના સૌથી ઊંચા કુસ્તીબાજોને ઘણી વખત માત આપી છે.

રહીમબખ્શ સુલતાનીવાલાને પોતાની અપ્રતિમ શક્તિ અને ચપળતાથી હરાવીને ગામાનું નામ દુનિયામાં ઝડપથી ફેલાઈ ગયું.

19 વર્ષીય ગામાએ ભારતના તત્કાલીન વિજેતા 'પહેલવાન રહીમ બક્ષ સુલતાનીવાલા'ને પડકાર ફેંક્યો હતો.

કહેવાય છે કે રહીમ બક્ષની લંબાઈ 7 ફૂટ હતી. ગામામાં અપ્રતિમ શક્તિ અને ચપળતા હતી પરંતુ ગામા 5 ફૂટ 7 ઇંચ ઊંચા હતા. રહીમ બખ્શ તેની પ્રૌઢ અવસ્થા પર પહોંચી ગયા હતા અને તેમની કુસ્તીનો છેલ્લા સમયમાં લડી રહ્યા હતા. રહીમબક્ષના ઘડપણનું કારણ ગામાના પક્ષમાં જતું હતું.

ભારતમાં યોજાયેલ કુશ્તીઓમાં, આ કુસ્તીને 'ઐતિહાસિક કુસ્તી' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જે કલાકો સુધી ચાલી હતી અને અંત આવ્યો હતો. બંને વચ્ચે લાહોરમાં કુસ્તીનો દંગલ યોજાયો હતો અને એવું કહેવાય છે કે તે દિવસે આખું લાહોર માત્ર કુસ્તી જોવા માટે તે મેદાનમાં આવી ગયું હતું. લગભગ સાત ફૂટ ઊંચા કરીમ બક્ષની સામે પાંચ ફૂટ સાત ઈંચના ગામા બાળક જેવા દેખાતા હતા. જેમ કે સામાન્ય રીતે બનતું હોય છે, નવી ઘોડી પર કોઈ દાવ લગાવવામાં આવતો નથી. બધાએ વિચાર્યું કે ટુંક સમયમાં સુલતાની ગામાને હરાવી દેશે. લોકો ત્રણ કલાક બૂમો પાડતા રહ્યા,ભાવ વધતા અને ઘટતા રહ્યા. અંતે કંઈ પરિણામ આવ્યું નહીં. બંને સરખા નીકળ્યા. આ કુસ્તીની અસર એવી થઈ કે ગામા આખા ભારતમાં પ્રખ્યાત થઈ ગયા.

એના પછી ફરી ગામા અને રહીમબક્ષ વચ્ચે કુસ્તી થઈ ત્યારે ગામાએ રહીમબક્ષને હરાવ્યો હતો, પરંતુ ગામાના નાકમાંથી લોહી નીકળવા લાગ્યું હતું અને એક કાનમાં પણ ઈજા થઈ હતી.

રહીમ બક્ષને ગામા તેમના કુસ્તી અને કુસ્તી યુગના સૌથી મોટા, પડકારરૂપ અને શક્તિશાળી પ્રતિસ્પર્ધી તરીકે ગણતા હતા. ગામાએ આ કુસ્તી જીતીને ‘રુસ્તમ-એ-હિંદ’નું બિરુદ મેળવ્યું હતું.

તેમણે વિશ્વ કુસ્તીમાં અમેરિકાના પહેલવાન બેન્જામિન રોલર, વર્લ્ડ ચેમ્પિયન પોલેન્ડના સ્ટેનલી જિબિસ્કોને હરાવ્યા હતા.

વર્લ્ડ ચેમ્પિયન સ્ટેનલી જિબિસ્કો વિશે એવું કહેવાય છે કે તેનું વજન વધારે હોવા છતાં તે ગામાથી ડરતો હતો. એકવાર કુસ્તી દરમિયાન, આ પોલેન્ડનો આ કુસ્તીબાજ મેદાન અધવચ્ચે છોડીને ભાગી ગયો હતો.

1910 માં, ગામા તેમના ભાઈ સાથે લંડન જવા રવાના થયા. તે દિવસોમાં લંડનમાં 'ચેમ્પિયન્સ ઓફ ચેમ્પિયન્સ' નામની કુસ્તી સ્પર્ધા યોજાઈ રહી હતી. તેના નિયમો અનુસાર, ગામાનું કદ ઓછું હતું, તેથી તેને કુસ્તીમાં ભાગ લેતા અટકાવવામાં આવ્યો હતો. આના પર ગામાને ગુસ્સો આવ્યો અને તેણે જાહેરાત કરી કે તે વિશ્વના કોઈપણ કુસ્તીબાજને હરાવી શકે છે અને જો આવું નહીં થાય તો તે વિજેતા કુસ્તીબાજને ઈનામ આપીને ભારત પરત ફરશે.

તે દિવસોમાં પોલેન્ડના સ્ટેનિસ્લોસ ઝ્બયિશ્કો, ફ્રાન્સના ફ્રેન્ક ગાચ અને અમેરિકાના બેન્જામિન રોલર વિશ્વ કુસ્તીમાં ખૂબ પ્રખ્યાત હતા. રોલરે ગામાની ચેલેન્જ સ્વીકારી. પ્રથમ રાઉન્ડમાં, ગામાએ તેમને દોઢ મિનિટમાં પછાડી દીધા અને બીજા રાઉન્ડમાં, 10 મિનિટથી પણ ઓછા સમયમાં તેને ફરીથી પછાડી દીધો! પછી બીજા દિવસે, ગામાએ દુનિયાભરના 12 કુસ્તીબાજોને મિનિટોમાં હરાવીને અપસેટ સર્જ્યો. આયોજકોને હારીને બાદ ગામાને કુસ્તીમાં પ્રવેશ આપવો પડ્યો હતો.

પછી 10 સપ્ટેમ્બર 1910નો એ દિવસ આવ્યો જ્યારે બુલ પ્રતિયોગિતામાં વિશ્વ વિજેતા પોલેન્ડના સ્ટેનિસ્લોસ ઝ્બયિશ્કો ગામાની સામે હતા. એક મિનિટમાં ગામાએ તેમને નીચે પાડી દીધા અને પછીના અઢી કલાક સુધી તે હારી ન જાય તે માટે ફ્લોર પર ચોંટેલો રહ્યો. મેચ ડ્રોમાં સમાપ્ત થઈ. વિજેતા નક્કી ન હોવાથી, એક અઠવાડિયા પછી ફરીથી કુસ્તી યોજાઈ. 17 સપ્ટેમ્બર, 1910 ના રોજ, સ્ટેનિસ્લોસ ઝ્બબયિશ્કો લડવા જ ન આવ્યો. ગામાને વિજેતા તરીકે સ્વીકારી લેવામાં આવ્યા. જ્યારે પત્રકારોએ ઝ્બયિશકીને પૂછ્યું તો તેઓએ કહ્યું, 'આ માણસ મારા પરાક્રમનો નથી.' જ્યારે ગામાને પૂછવામાં આવ્યું તો તેમણે કહ્યું, "વગર લડ્યે જીતવા કરતાં મને લડીને હારવામાં વધારે ખુશી થાત."

1947 માં ભારતના ભાગલા સમયે, ગામા પાકિસ્તાન ચાલ્યો ગયો અને ત્યાં તેમના ભાઈ ઈમામબખ્શ અને તેમના ભત્રીજાઓ સાથે બાકીનું જીવન વિતાવ્યું. ગામા અમૃતસરથી લાહોરની મોહિની ગલીમાં સ્થાયી થયા હતા. 'રુસ્તમ-એ-ઝમાં'ના છેલ્લા દિવસો ભારે મુશ્કેલી અને મુસીબતમાં પસાર થયા.

આ અજેય માણસને રાવી નદીના કિનારે એક નાનકડી ઝૂંપડીમાં રહેવું પડ્યું હતું. તેણે પોતાના જીવનના અંતિમ દિવસો સોના-ચાંદીના અમૂલ્ય સંભારણું વેચીને પસાર કરવા પડ્યા. તે હંમેશા બીમાર રહેતો. તેમની બીમારીના સમાચાર સાંભળીને ભારતવાસીઓનું દુઃખી થવું સ્વાભાવિક હતું. 23 મે 1960 ના રોજ લાહોરમાં જ તેમનું અવસાન થયું.

સૌજન્ય : હેરિટેજ ટાઇમ્સ