સંતૂરના સમ્રાટ પંડિત શિવકુમાર શર્મા

પંડિત શિવકુમાર શર્માએ 13 વર્ષની ઉંમરે સંતૂર વગાડવાનું શરૂ કર્યું હતું. તેમણે 1955માં બોમ્બેમાં પહેલો કાર્યક્રમ કર્યો હતો. શિવકુમાર શર્માની માતા, શ્રીમતી ઉમા દત્ત શર્મા પોતે એક શાસ્ત્રીય ગાયિકા હતાં, જે બનારસ ઘરાનાનાં હતાં.તેમના અવસાનથી માત્ર સંગીત જગતમાં જ નહીં પરંતુ દેશભરમાં શોકનો માહોલ છે. સંતૂર વાદક પંડિત શિવકુમાર શર્માએ બનારસમાં અનેક કાર્યક્રમોમાં પોતાની કળાનું પ્રદર્શન કર્યું છે.

સંતૂર વાદક પંડિત શિવકુમાર શર્મા મૂળ જમ્મુના હતા, પરંતુ બનારસ સાથે તેમનો ગાઢ સંબંધ હતો. તેઓ બનારસ ઘરાનાના જાણીતા ફનકાર હતા. તેમના પિતા પંડિત ઉમાદત્ત શર્મા બડે રામદાસજીના શિષ્ય હતા, જેમણે પંડિત શિવકુમાર શર્માને વગાડવામાં અને ગાવાની શરૂઆતની દીક્ષા અને શિક્ષણ આપ્યું હતું. ગુરુ-શિષ્ય પરંપરાને માન આપનાર પં. શિવકુમાર જાહેર મંચમાં કહેતા હતા કે તેઓ બનારસ ઘરાનાના કલાકાર છે. તેઓ બનારસની માટીમાં સંગીત શીખ્યા અને ગાયું અને આખી દુનિયામાં વગાડ્યું. પંડિત શિવકુમાર શર્માએ ઝાકિર હુસૈન અને હરિપ્રસાદ ચૌરસિયા સાથે પણ કામ કર્યું હતું. તેમણે 'સિલસિલા', 'લમ્હે' વગેરે જેવી હિન્દી ફિલ્મો માટે પણ સંગીત આપ્યું હતું. કોલ ઓફ ધ વેલી, સંપ્રદાય, એલિમેન્ટ્સ: જલ, સંગીત કી પરબત, મેઘ મલ્હાર વગેરે તેમના કેટલાક પ્રખ્યાત આલ્બમ્સ છે. પંડિત શિવકુમાર શર્માએ 13 વર્ષની ઉંમરે સંતૂર વગાડવાનું શરૂ કર્યું હતું. તેમણે 1955માં બોમ્બેમાં પહેલો કાર્યક્રમ કર્યો હતો. શિવકુમાર શર્માની માતા, શ્રીમતી ઉમા દત્ત શર્મા પોતે એક શાસ્ત્રીય ગાયિકા હતાં જે બનારસ ઘરાનાનાં હતાં.

જ્યારે પંડિત શિવકુમાર બનારસના ગંગા ઉત્સવમાં સંતૂર વગાડતા ત્યારે તે મહેફિલને લુટી લેતા. કાશી સાથેના પૈતૃક સંબંધનો ઉલ્લેખ કરતાં તેઓ કહેતા હતા કે તેમને બનારસ સાથે ખૂબ જ લગાવ છે. માત્ર સંગીત શીખવાથી વ્યક્તિ બનારસી બની જતી નથી. બનારસી બનવા માટે સંગીતમાં ડૂબી જવું પડે છે. બનારસનું સંગીત માત્ર આનંદ નથી, આધ્યાત્મિક છે, એને અનુભવી શકાય છે. બાબાનું શહેર આ વાત સારી રીતે જાણે છે. ગંગા મહોત્સવ ઉપરાંત તેમણે સંકટમોચન સંગીત સમારોહમાં પણ ઘણી વખત પોતાનો સંતૂર વગાડ્યો છે. જ્યારે તેમને આ સમારંભ માટે બોલાવવામાં આવ્યા ત્યારે કોઈ પણ ઔપચારિકતાની રાહ જોયા વગર તેઓ ઘરે આવી રહ્યા હોય તેમ નીકળી જતા. આ રીતે દુનિયામાંથી તેમની વિદાયથી બનારસને આઘાત લાગ્યો છે.

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પં. શિવકુમાર શર્માના નિધન પર શોક વ્યક્ત કર્યો અને કહ્યું છે કે પંડિતજીના નિધનથી આપણા સાંસ્કૃતિક જગતને મોટી ખોટ પડી છે. તેમણે સંતૂરને વૈશ્વિક સ્તરે લોકપ્રિય બનાવ્યું. તેમનું સંગીત આવનારી પેઢીઓને મંત્રમુગ્ધ કરતું રહેશે. પૂર્વ મુખ્યમંત્રી અખિલેશ યાદવે પણ ટ્વીટ કરીને પંડિતજીના નિધન પર શોક વ્યક્ત કર્યો.

બનારસ ઘરાનાના શાસ્ત્રીય ગાયક પદ્મભૂષણ પં. સાજન મિશ્ર કહે છે કે બનારસ ઘરાનાનો બીજો સિતારો વિરામમાં ચાલ્યો ગયો. આપણી મહાન ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીત પરંપરાનો એક દોર તૂટી ગયો. તે મારા માટે મોટા ભાઈ જેવા હતા. તેઓ પોતાને બનારસ ઘરાનાના જ માનતા હતા. તેમના આશીર્વાદ અને સ્નેહ હંમેશા મળતા રહ્યા હતા. પં. શિવકુમારજી એવા પ્રથમ કલાકાર હતા જેમણે ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતમાં કાશ્મીરી વાદ્યને માત્ર દેશમાં જ નહીં વિદેશમાં પણ ઊંચાઈ આપી હતી. તેનાથી લોકો આકર્ષાયા અને સંતૂર વગાડવાનું વલણ વધ્યું. જ્યારે પણ તેમને બનારસથી બોલાવવામાં આવતા ત્યારે તેઓ ઉત્સાહથી આવતા. આવા દુર્લભ લોકો સેંકડો વર્ષોમાં દુનિયામાં અવતરે છે.

સૌજન્ય : ન્યૂઝ ક્લીક